Da bi Crna Gora nastavila da bude najbrže rastuća ekonomija Zapadnog Balkana, ali i da se obezbijedi održiv ekonomski razvoj i njena unutrašnja (politička i socijalna stabilnost) neophodno je djelovanje u tri strateška pravca:

  • Nastavak privlačenja stranih direktnih investicija – u cilju obezbjeđenja neophodnog kapitala za korišćenje resursa koji su nam na raspolaganju, kako bi se obezbijedio stabilan privredni rast, uz fiskalnu i makroekonomsku stabilnost zemlje. Crna Gora je u ovom segmentu ostvarila definitivno najveći napredak u protekloj deceniji, međutim i dalje postoje velika ograničenja u ovom segmentu iz razloga što se jedan dio pojedinaca u organima vlasti ponaša kao da je Crna Gora jedina investiciona destinacija na svijetu, tako da i dalje nemamo rješen status za mnoge razvojne projekte u zemlji. Odnos prema investitorima i projektima koji imaju potencijal da se realizuju, mora biti po principu “one-stop-shopa”, koji će u svakom trenutku dati odgovore: što se traži za svaki od projekata (BOT/DBOT, greenfield, privatno-javno partnerstvo, finansiranje, ili…), sa kim se pregovara, pod kojim uslovima, koliko proces pregovora/donošenja odluka/dokumentacije može da traje i sl.
  • Razvoj infrastrukture – je od presudnog značaja za sveobuhvatan društveno-ekonomski razvoj zemlje i unaprijeđenje kvaliteta života u Crnoj Gori. Pritom, kako bi se prevazišla ograničenja kod finansiranja većih infrastrukturnih projekata, trebalo bi koristiti potencijal kineskog „Puta svile“, s obzirom da Kina može da ponudi vrhunska tehnološka rješenja uz najpovoljnije uslove finansiranja. Posao sa CRBC na autoputu i interesovanje kineskih kompanija za energetski sektor ohrabruju, međutim Crna Gora bi trebala pripremiti što više gotovih projekata za naredne samite u okviru “16+1” inicijative, kako bi se iskoristio postojeći globalni „momentum“.
  • Razvoj socijalne ekonomije – je od izuzetnog značaja za eliminisanje socijalne nejednakosti, uklanjanje kontrasta na relaciji sjever-jug i obezbjeđenje ravnomjernog ekonomskog razvoja. Moramo biti svjesni da tržište nije u stanju da riješi brojna društvena pitanja, poput zapošljavanja teško zapošljivih grupa, socijalne inkluzije i regionalnog razvoja zemlje, jer se radi o oblastima koje karakterišu visoki transakcioni troškovi i niske stope prinosa na kapital, tako da nije realno očekivati da će bilo domaći, bilo strani investitori djelovati u ovim oblastima, bez obzira na brojne podsticajne mjere koje država nudi.

Ovaj dokument nastao je na bazi rezultata istraživanja “Strateška studija o razvoju socijalne ekonomije u kontekstu Strategije Jugoistočna Evropa 2020” koji sam, kao dio regionalnog ekspertskog tima, uradio 2014. godine za potrebe Evropskog pokreta u Srbiji i SeCons, a u skladu sa zahtjevima Regional Cooperation Council iz Sarajeva (kao naručioca posla), čiji je i Crna Gora član. Dokument se bavi trećim pravcem djelovanja, tj. razvojem socijalne ekonomije i društvenog preduzetništva, što bi takođe trebalo biti dio aktivne vladine politike u Crnoj Gori.

Istraživanje koje je pred vama jasno pokazuje da su ciljevi socijalne ekonomije u potpunosti inkorporirani u svim strateškim dokumentima Crne Gore, i da se radi o konceptu koji je razvijen u većini zemalja EU, sa ciljem da se prevaziđu oni strukturni problemi u ekonomiji koje ni tržište, ni država, nisu u stanju sami da riješe. Ako bismo prenijeli podatke o uticaju socijalne ekonomije sa EU na Crnu Goru, to bi značilo najmanje 14,000 novih radnih mjesta u zemlji, i to prije svega iz segmenta teško zapošljivih lica i lica koja potiču iz manje razvijenih opština u Crnoj Gori. S druge strane, ako bi nivo socijalne ekonomije dostigao stepen razvoja kao što je to slučaj sa Irskom i Holandijom, onda bi ovaj dio ekonomije mogao obuhvatati čak 20-22,000 zaposlenih (9-9,50% radno aktivnog stanovništva).

U dokumentu je dat prikaz stanja socijalne ekonomije u Crnoj Gori, sa preporukama za razvoj ovog koncepta, kao i odgovori na ključna pitanja koja su se javljala kada je u pitanju razvoj društvenog preduzetništva kod nas, poput tipova organizacija socijalne ekonomije, modela finansiranja i uspješne upravljačke strukture socijalnih preduzeća.

Razvoj socijalne ekonomije može se direktno odraziti na povećanje zaposlenosti, veću inkluziju marginalizovanih grupa, veći dohodak po glavi stanovnika i rješavanje različitih društvenih problema koje postojeći sistem ne može riješiti. U konceptu društvenog preduzetništa treba se prepoznati model koji će ponuditi nove načine adresiranja i rješavanja ovih problema.

Ono što je posebno bitno istraći jeste da za razvoj ovog koncepta nisu potrebna velika budžetska izdvajanja, iz razloga što već postoje različiti mehanizmi podrške, već razvoj institucionalnog okvira i usaglašavanje podsticajnih mjera koje Vlada već sprovodi u dijelu zapošljavanja, razvoja malih i srednjih preduzeća, ruralnog razvoja, integracije osoba sa invaliditetom i sl.

Zalaganje za razvoj socijalne ekonomije znači posvećenost potpunom korišćenju raspoloživih resursa, većoj zaposlenosti, smanjenju socijalne isključenosti i siromaštva, pravdi, humanosti i harmoničnom društvu.

* Iz studije “Društveno preduzetništvo u funkciji ekonomskog razvoja Crne Gore”