Razvoj socijalne ekonomije mora biti sastavni dio strategije za sveukupni razvoj Crne Gore. Potrebno je usvojiti posebne propise i politike kojima će se definisati organizacije socijalne ekonomije[1], kao i različiti finansijski mehanizmi koji mogu podstaći zapošljavanje teško zapošljivih lica[2], ali i aktiviranje ekonomskih resursa koji su nam na raspolaganju (zemljište, šume, rijeke, industrijski objekti koji nisu u funkciji) i zadovoljavaje specifičnih potreba lokalne zajednice u oblasti proizvodnje i usluga. Socijalna preduzeća mogu biti jedno od rješenja, ali takođe, neophodno je podržati i druge tipove organizacija socijalne ekonomije.
Potrebno je donijeti Nacionalnu strategiju za razvoj socijalne ekonomije, koju će pratiti jasan Akcioni plan i umrežavanje svih ključnih aktera koji će biti uključeni u proces[3]. Prilikom definisanja Strategije, potrebno je ne samo fokusirati se na finansiranje organizacija socijalne ekonomije, već i na efikasnije korištenje postojećih resursa dostupnih organizacijama socijalne ekonomije, kao i obezbjeđivanje podrške razvoju različitih mehanizama nefinansijske podrške.
Posebnu pažnju treba posvetiti razvoju mehanizama nefinansijske podrške, kao što su inkubatori, centri za obuku, usluge savjetovanja i mentorstva, umrežavanje i sl., kao i korišćenje dostupnih resursa, poput programa Zavoda za zapošljavanje, poslovnih škola, poslovnih udruženja i dr.
Neophodno je uspostaviti bolju koordinaciju između državnih institucija, kao što su MRSS, Zavod za zapošljavanje, Investiciono-razvojni fond, Ministarstvo finansija, MPRR, Ministarstvo nauke… , s obzirom da iste obezbjeđuju različite vrste finansijske i nefinansijske podrške neophodne za razvoj socijalne ekonomije.
Posebno tijelo, osnovano od strane Vlade, ili kao nezavisna agencija[4], treba biti odgovorno za implementaciju, monitoring i promociju razvoja socijalne ekonomije (uključujući i implementaciju Nacionalne strategije za razvoj socijalne ekonomije i njenog Akcionog plana), u cilju jačanja dijaloga između ključnih partnera, razvoja monitoring mehanizama i kreiranja prijedloga politika za razvoj unapređenje socijalne ekonomije. Ovo tijelo / agencija treba djelovati sa lokalnim, nacionalnim i regionalnim / međunarodnim partnerima u cilju podrške koordinaciji politika i programa u oblasti socijalne ekonomije.
Neophodno je nastaviti reforme u cilju unaprijeđenja sistema prikupljanja podataka, poslovnog okruženja, finansiranja OCD iz javnih fondova i procesa javnih nabavki, uzimajući u obzir uticaj ovih reformi na razvoj sektora socijalne ekonomije. Smanjenje barijera za pokretanje biznisa i princip “one-stop shop”, trebaju se uvesti na svim administrativnim nivoima.
U skladu sa preporukama Državne revizorske institucije uraditi detaljnu analiza primjene Zakona o profesionalnoj rehabilitaciji i zapošljavanju lica sa invaliditetom, kako bi se pronašle ključne prepreke i efikasniji modeli i mjere podrške za korišćenje raspoloživih sredstva iz ovog Fonda. Pritom, s obzirom na visinu ovog Fonda i realnu nemogućnost apsorbcije istog od strane lica sa invaliditetom, razviti model da se neiskorišćeni dio Fonda umjesto u javnu potrošnju iskoristi za zapošljavanje ostalih grupa iz kategorije teško zapošljivih lica i podršku razvoju različitih mehanizama finansijske i nefinansijske podrške istim.
Zbog nedostatka znanja među članovima / osnivačima OCD, uvesti model korporativnog upravljanja među organizacijama socijalne ekonomije, koji će razdvojiti menadžersku (izvršnu, operativnu) od “vlasničke” (upravljačke) funkcije. To će ne samo povećati transparentnost rada organizacija, već će i znatno unaprijediti efikasnost njihovog poslovanja[5].
Umrežavanje, zajednički programi i razmjena iskustava između lokalnih i regionalnih partnera trebaju biti podržani od strane Vlade, kao i međunarodnih organizacija, upravo u cilju boljeg korišćenja postojećih resursa i kreiranja novih modela finansijske i nefinansijske podrške socijalnim preduzećima koja se budu osnivala.
[1] Jedan od modela je izmjenama i dopunama Zakona o privrednim društvima, čime bi se izbjeglo donošenje posebnog zakona o organizacijama socijalne ekonomije. Druga opcija je da se ova oblast uredi posebnim zakonom.
[2] Lica sa invaliditetom, bivši zavisnici, bivši zatvorenici, samohrani roditelji, lica bez kvalifikacija, starija lica koja su proglašena tehnološkim viškom i sl.
[3] OCD, MRSS, MPRR, Ministarstvo nauke, Ministarstvo ekonomije, IRF, Zavod za zapošljavanje, fakulteti, poslovna udruženja i dr.
[4] Mogući su različiti modeli, ali prije svega ova “agencija” treba da izvještava Vladi, kako bi se obezbijedilo efikasnije donošenje politika i koordinacija državnih institucija. Ipak, potrebno je osigurati nezavisnost u donošenju odluka, kroz zasebnu budžetsku liniju i nezavisni nadzorni odbor koji će okupiti sve aktere u procesu.
[5] Osnivači OCD, koji najčešće nemaju potrebna poslovna znanja i vještine, će imati kontrolnu funkciju, dok će se eksterni menadžeri fokusirati na poslovanje. Ovdje se može ostvariti dodatni efekat na tržište rada tako što bi se kao menadžeri zapošljavala lica sa visokom školom, a koja se nalaze na evidencijama Zavoda za zapošljavanje – potencijal od nekoliko hiljada ljudi koje sa Biroa rada treba usmjeriti na područje socijalne ekonomije.
* Iz studije “Društveno preduzetništvo u funkciji ekonomskog razvoja Crne Gore”